در دنیای امروز بحث زنان و نقش و جایگاه آنان از مسائل اصلی و با سابقه ای بیش از یکصد سال در کشورهای اسلامی و بیش از 300 سال در کشورهای غیراسلامی است. در سال‌های اخیر به جنبه‌هایی از ابعاد وجودی زنان به ویژه توانایی‌ها، تعاملات در عرصه‌های خانواده و اجتماع و چالش‌های آنها، توجه می‌شود که در گذشته کمتر محل توجه بود. بنابراین امروزه یکی از فاکتورهای پیشرفت جوامع، در نظر گرفتن مسائل زنان است که در کنار سایر مسائلی چون حقوق بشر، محیط زیست، آزادی بیان و... مطرح می‌شود
.3 جریان فکری در 100 سال اخیررویکرد عالمان شیعه نسبت به مسائل زنان در صد سال اخیر به سه جریان تقسیم می‌شود
:1.جریان سنتی، نوشته‌های دوره رضاخان عمدتا بحث حجاب درباره زنان را مطرح می‌کند و منظور از این حجاب پوشش ظاهر نیست بلکه فعالیت اجتماعی، حرکت و کار در جامعه است. بنابراین در این دوره زن به عنوان مسأله مطرح نبود و کتابی نیز از آن در دست نیست
. 2.اما از دهه 30 شمسی تدریجاً یک رویکرد جدید درایران میان اندیشمندان شیعه شکل گرفت که از قدیمی ترین نوشته‌ها در این باره، نوشته مرحوم استاد محمدتقی شریعتی در کتاب «تفسیر نوین» و همچنین سخنان علامه طباطبایی در جلد دوم و چهارم «المیزان» و سپس مرحوم یحیی نوری است، در ادامه نیز مرحوم شهید مطهری «نظام حقوقی زن در اسلام» را تالیف کرده و دکتر شریعتی نیز به بحث‌های حضرت زینب (س) و حضرت فاطمه(س) پرداختند
.براساس این نگاه زنان در هویت انسانی با مردان برابر هستند و در اجتماع مجاز به حضور می‌باشند، این اندیشمندان سعی داشتند تا تفاوت‌های فقهی و حقوقی زن و مرد را با تبیین‌های اخلاقی ارائه دهند، برای نمونه شهید مطهری در کتاب «نظام حقوقی زن در اسلام» درباره حجاب سخن می‌گوید که بین حجاب زنان و مردان تفاوت است و علل حریم گذاشتن زنان را تشریح کرده که همه در راستای تبیین عقلانی مسأله زن است
.در نیمه دهه چهل نیز رویکرد اجتماعی به زنان با سه مشخصه؛ الف: زن و مرد در جوهره انسانی برابرند، ب: زن مجاز به حضور اجتماعی است و در نهایت ج: تفاوت‌های فقهی و حقوقی زن و مرد، ایجاد شد
.3.رویکرد سوم عالمان شیعه از دهه هفتاد در ایران شکل گرفت که براساس این رویکرد زن و مرد به لحاظ هویتی واحد هستند و مجاز به حضور اجتماعی‌اند اما در این رویکرد به جای توجه به تفاوت‌های فطری و حقوقی و تبیین آن یک بازخوانی و بازشناسی مجدد ایجاد شده است و بنابراین یکبار دیگر اجتهاد از نو ساختار یافت
. بازخوانی مجدد تفاوت‌های فقهی و حقوقی زن براساس همان اسلوب اجتماعی بود
. براساس نظر اندیشمندان این گروه حضور زنان در اجتماع رجحان دارد چرا که آنان نیمی از انرژی جامعه هستند که در صورت بی تحرک بودن جامعه را دچار تزلزل می‌کنند
.زن در اندیشه امام موسی صدرامام موسی صدر قاعدتا در دوره سوم تفکری اندیشمندان شیعه نبوده اما زمان زندگی ایشان که حدود سخنرانی‌ها و نوشته‌ها به چهل سال پیش بازمی‌گردد، این قابلیت را داشته در قیاس با دوران امروز در همین دوره تفکری سوم قرار گیرد
.تقریباً
10 عنوان کتاب از امام موسی صدر به صورت مستقیم درباره زن و الگوگیری از حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) موجود است و سایر منابع نیز غیرمستقیم از کنفرانس الجزایر و ... به دست آمده است
.کاربردی بودن اندیشه‌های امام موسی صدر در دوران کنونیبراساس پنج اصل و مبنا اندیشه‌های امام موسی صدر درباره زنان امروز نیز کاربرد دارد؛ 1. نخستین اصل مورد تاکید وی توجه جدی به قرآن کریم است. از جمله افرادی که نگاه جدی به حوزه زنان از دیدگاه قرآنی داشته‌اند، می‌توان به علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی اشاره کرد . براساس دیدگاه این افراد و امام موسی صدر متن اصلی ما قرآن کریم و پیامبر (ص) و ائمه(ع) هستند و این یک اصل قوی و پایدار در حوزه مفاهیم جدید دین شناسی و مفاهیم کهن است
.امام موسی صدر در یکی از آثارشان فهرست‌وار دیدگاه‌های قرآن درباره زنان را بیان کرده که این منبع بسیار در استنتاج و استخراج دیدگاه نوین در این زمینه کارایی دارد
.2.نکته دوم تفکیک میان اسلام و آداب و رسوم مسلمانان است. امروزه از مفاهیمی چون اسلام سطح اول و اسلام سطح دوم و سوم استفاده می‌شود که در گذشته سطح اول را همان قرآن و سطح دوم را برداشت‌های عالمان و سطح سوم آداب و رسوم مردم می‌دانستند. این طبقه‌بندی نباید با هم تلفیق شود چرا که دین یک واقعیت است که در میان مردم تجلی می‌یابد اما مردم طبق ذائقه خود یک رده از دین را دریافت می‌کنند
. اما باید تلاش شود که بین اسلام سطح یک تا سه خلط صورت نگیرد. امام موسی صدر در مباحثشان مطرح کردند که دین زن را تکریم کرده اما گاهی مسلمانان به زن اهانت می‌کنند، این همان خلطی است که صورت می‌گیرد، یا در جایی بیان می‌شود که حجابی که اسلام گفته بسیار آسان‌تر از آنچه ما درگیر آن هستیم، است. بنابراین ایشان این امر را تفکیک بین اسلام و آداب و رسوم مسلمانان می‌دانند
.3.اصل سوم تفکیک احکام بنیادی و تاریخی است. صدر بیان می‌دارد که یک مجموعه احکام در دین جاودانه است اما اینطور نیست که در قرآن کریم نیز وجود داشته باشد. احکام نباید یک قاعده باشد چرا که شاید تنها در یک دوره‌ای کاربرد داشته باشد و اگر در تمام دوره‌های مختلف مورد توجه و اصل قرار گیرد، در تعارض با زندگی قرار خواهد گرفت. تشخیص این تفکیک قرائن، شواهد و مستندات، درون دین صورت می‌گیرد و این امر در قرآن به عنوان ناسخ و منسوخ مطرح است
.4.یکی دیگر از اصول نوشته‌های امام موسی صدر مسأله اجتهاد و اعتقاد به تطور شریعت است که در منابع دینی یک مجموعه قواعد به عنوان روح شریعت مطرح است که اگر اینها را کشف کنیم بسیاری مشکلات رفع می‌شود
.5.پنجمین اصل که در حوزه مطالعات امام موسی صدر درباره زنان مطرح شده، بحث توجه به واقعیت‌ها و حضور در زمان است. امام موسی صدر معتقد است زن امروزی را باید با توجه به واقعیت‌ها و توانمندی‌هایش شناخت. این امر توجه به واقعیت‌های پیرامون و استفاده از انرژی زنان به عنوان یکی از پایگاه‌ها و تکیه گاه‌های اجتماعی است. برای نمونه امام موسی صدر در جایی بیان می‌دارند که اگر من توان داشتم، می‌خواستم تمام زنان ملتم را آموزش نظامی بدهم تا از حریم خود دفاع کنند یا در جای دیگر با نقد زن غربی از یک زن لبنانی که دکترای هسته‌ای گرفته‌اند، یاد می‌کند
. * مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده از سخنرانی حجت‌الاسلام مهدی مهریزی با عنوان «جایگاه زن در اندیشه و عمل امام موسی صدر» است که 2 اردیبهشت‌ماه در محل موسسه تحقیقاتی امام موسی صدر ارائه شد
.