سلام
در مقاله قبل دو دیدگاه در چگونگی رابطه عالم غیب و شهود را مطرح کردیم:
1_دیدگاه مادّیّون که اساسا عالم فوق ماده را نفی میکنند.
2_الهیّون که رابطه این دو عالم را بر اساس نظریه تشکیک، طولی میدانند.
اما نقد:
به نظر میرسد نظام تشکیکی صدرایی، مناط و ملاک واضحی برای تشکیک و جدا کردن طبقات موجودات ندارد؛ لذا گاهی علیت و معلولیت، ملاک علو و دنو طبقه میشود، گاهی برتری در کمالات وجودی و گاهی حتی برتری در کمالات اخلاقی!
در حالی که تعدد ملاک میتواند مشکل ساز باشد؛ نظیر تعدد ملاک در کر بودن آب که در حالت احراز یک ملاک و تخلف از ملاک دیگر، مکلف شک میکند که کریت حاصل است یا نه.
البته در مسایل فقهی که ناظر به مقام عمل است مشکل به آسانی قابل حل است ولی جایی که پای عقیده و تئوری در میان است، اصل عملی و حجیت و نظایر آن کاری از پیش نمی برند.
مثلا اگر دو موجود، نسبت علت و معلول نداشتند ولی یکی از آندو عالم تر یا قوی تر از دیگری بود، آیا در دو طبقه طولی قرار میگیرند یا در یک طبقه؟
یا مثلا اگر یکی قویتر و دیگری عالمتر بود تکلیف چیست؟
یا به فرض اگر یکی عالمتر و دیگری پاکدامن تر بود حکم کدام است؟
به نظر نویسنده کم بضاعت، فقط عالَم الله جل جلاله را با ماسوا که جمله خلایق باشند میتوان در دو طبقه تشکیکی لحاظ کرد، آن هم به تعبیری که به وحدت وجود نزدیکتر است تا نظریه تشکیک.(انشاالله در وقت مقتضی بیان خواهد شد)
بنا بر این جدا کردن عوالم مختلف و لحاظ برتری مطلق یک موجود بر موجود دیگر در ماسوی الله معقول به نظر نمیرسد.
تشکیک در میان ما سوی الله هم جاریست لکن نه تشکیک وجودی و مطلق بلکه تشکیک در معنا.
مثلا میتوان گفت موجود x در خصوصیت p از موجود y برتر است و شاید موجود y هم در خصوصیت q از موجود x برتر باشد نه اینکه مطلق بگوییم موجود x از موجود y برتر است.
ممکن است گفته شود:
ملاک علیّت کافی است و برتری در علیّت، برتری در همه معانی و خصوصیات را در پی خواهد داشت زیرا معطی شیء فاقد شیء نخواهد بود.
لکن در جواب میتوان گفت:
اولا بنا بر قبول نظریه عین الربطی معلول به علت، غیر از خداوند تعالی هیچ علتی وجود ندارد که علیّت آن بخواهد رفعت طبقه برایش درست کند.لذا اگر علیّت را به تنهایی هم بخواهیم ملاک بگیریم باز هم تعداد طبقات به دو طبقه الله و ما سوی الله منحصر میشود.
ثانیا هیچ دلیلی نداریم که علت، لزوما در کمالات اخلاقی باید بالاتر از معلولش باشد.
در کمالات وجودی هم برای نویسنده بی بضاعت محل تامل است.
ثالثا انحصار ملاکات تشکیک، در علیتّ هم از کلمات فلاسفه که ادنی برتری را سبب تشکیک می شمارند، فهمیده نمیشود.
ادامه دارد
نویسنده: مهدی زارعی
مرتبط:
غرب بیکنی (1) غرب بیکنی (2) غرب بیکنی (4)