"نظام اسلامی تعلیم و تربیت"عنوان سلسله مقالاتی است از حجة الاسلام و المسلمین مهدی منصوری، استاد فلسفه و کلام حوزه علمیه اصفهان که در چند قسمت پی در پی در ذیل مباحث کرسی های آزاد اندیشی و نظریه پردازی در حوزه به آن می پردازیم.
سیر این مقاله به این صورت است که اول به بیان واقعیت علم می پردازد تا جایگاه نظام تعلیم و تربیت در اسلام روشن شود و بعد از آن به بیان وضعیت کنونی تعلیم و تربیت در سطوح آموزشی کشور (اعم از آموزش و پرورش، دانشگاه و حوزه)پرداخته و در آخر در پی راه حل برای این سیر آموزشی و پرورشی در زمان کنونی برآمده است.در روایات مختلف علم را به عنوان دلیل و نشانه می دانند «العلم دلیلٌ» (شرح غرر و درر/ج1/ص11) و آن هم بهترین دلیل «العلم خیر دلیل» (همان/ج1/ص157) «العلم نعم الدلیل» (همان/ج1/ص205) چرا که هدایت می کند «العلم اشرف هدایة» (همان/ج2/ ص231) آنهم هدایت به حق «العلم یهدی الی الحق» (همان/ج2/ص8) از همین جاست که اگر عقلانیت همراه کسی باشد همیشه انس با حق و حقانیت دارد.
چون علم از یک طرف هدایت به حق می کند و از یک طرف چراغ عقل است و عقل مرکب آن است لذا عقل مرکب هدایت به حق است. از اینرو همیشه و دائماً ملازم با حق و حقانیت است «ثمرة العقل لزوم الحق» (همان/ج3/ص205) و برای همین کار عقل هم هدایت می شود «العقل یهدی و ینجی» (همان/ج2/ص93) و چون علم نجات می دهد «العلم ینجیک» (همان/ج1/ص112) از اینرو وقتی که عقل مرکب علم شود، یعنی مرکب نجات است. لذا عقل هم کار نجات دادن می شود « العقل یهدی و ینجی و الجهل یغوی و یردی» (همان/ج2/ص93)
علم چون با هدایت به حق، نجات می دهد لذا حق و حقانیت را جستجو می کند و به یکسری هست و نیست ها و یکسری باید ها و نباید های برخواسته از هست و نیست ها می رسد که آن همان هست و نیست های الهی و اوامر و نواهی حق تعالی است که عبارت از دین می باشد. از اینرو پس از دستیابی به هست و نیست ها، به حکمت نظری دست یافته و پس از دستیابی به باید و نبایدها به حکمت عملی رسیده که این حکمت نظری و عملی خلاصه در دین شده است. برای همین علم رهنمون به دین می کند. حال، عقل هم که مرکب این علم است رهنمون به دین می کند.
روایت می فرماید : « العلم یرشدک الی ما امر الله» (همان/ج2/ص38) و در جایی دیگر آمده است که: « العلم یرشدک و العمل یبلغ بک الغایة» (همان/ج2/ص76) و همچنین آمده است که « الزم العلم بک ما دلّک علی صلاح دینک و بان لک عن فساده» (همان/ج2/ص279) و از طرفی دین از نتایج عقل شمرده شده است «الدین و الدولة نتیجة العقل» (همان/ج2/ص20)
همه اینها خبر از آن می دهد که علم وقتی که عهده دار هدایت و نجات شد بر این نحو که ارائه کننده حکمت نظری و عملی شد، در این صورت زمینه ساز وصول به هدف خلقت است. هدف، نهایت کاری است که طالب در ابتدا آن را مدّ نظر قرار می دهد تا با حرکت بسوی آن به مطلوب خود دست یابد. پس انسان باید هدف را بشناسد، مسیر را بشناسد، نوع حرکت را بشناسد، ظرفیت های خود را بشناسد، موانع و ... را بشناسد، تا بتوانیم بگوییم که انسان در این حال می تواند به هدف نائل شود.
نیل به هدف متفرع بر علم و شناسائی است. اگر علمی که کاشف و پرده بردار است عرضه بر جان انسان نشود، شناخت هدف و مسیر و ظرفیت خود و موانع و حرکت در مسیر و ... محال می گردد. اگر به عقلی که هدایتگری می کند و ناجی است و انسان را به آنچه که کمال انسان و انسانیت به اوست رهنمون می کند عرضه گردد، در اینصورت این علم هدایتگری می کند و انسان را نجات می دهد و به کمال انسانیت می رساند.
هدف خلقت انتهای مسیر فطرت است. یعنی مبدأش فطرت است و مسیر فطرت صراط مستقیم و انتهای فطرت، هدف خلقت انسان است. هدف خلقت همان است که مبدأش به طور ناقص در انسان است ( که همان حق شناسی و حق پرستی است). حال عقل، انسان را با اختیار خود در مسیر فطرت قرار می دهد و از خودبیگانگی و نسیان نجات می دهد. اگر عقل بخواهد در مسیر فطرت قرار بگیرد، شرطش عرضه شدن علم به عقل و افزایش عقلانیت است. در این صورت در مسیر فطرت (که همان مسیر هدف خلقت است) قرار می گیرد. اینجاست که می توانیم بگوییم علم زمینه ساز هدف خلقت است.
مرتبط:
نظام اسلامی تعلیم و تربیت (7)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (6)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (5)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (4)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (3)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (2)نظام اسلامی تعلیم و تربیت (1)